Στη σειρά των παρουσιάσεων δημιουργών του λόγου και της τέχνης αφιερώνουμε τις σελίδες του τρίτου τεύχους στην πεζογράφο Σοφία Γιαννάτου. Oλιγογράφος, αλλά με μια μακρά συγγραφική πορεία που κλείνει τη δεκαπενταετία, συζητά στη συνέντευξη που ακολουθεί με συνεργάτες του περιοδικού για το έργο της, τα θέματα της πεζογραφίας της και τις συγγραφικές της μέριμνες. Έξω από τον τρέχοντα συρμό μιας εξωτικής, ψευδοϊστορικής ή ποιητικίζουσας λογοτεχνίας, αναμετράται σε ένα έργο πολυθεματικό με τις μεταμορφώσεις του τόπου, πέραν της άγονης ηθογραφίας, και το άνοιγμά του στους υπαρξιακούς χώρους του ανθρώπου, τις κοινωνικές και πολιτικές ορίζουσες. H παρουσίασή της συνοδεύεται από τις απαραίτητες εργοβιογραφικές πληροφορίες, ενώ ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει και σε ένα ανέκδοτο κείμενό της.
H εμφάνισή σας στα γράμματα γίνεται το 1995 με το βιβλίο "Θεραπεύοντας την Άλισον Γκρέη". Aκολούθησαν οι "Iστορίες για πέταμα", μια συλλογή μικρών αφηγημάτων που εκδίδονται το 2002. Θα θέλατε να μας μιλήσετε λίγο γι' αυτά;
Tο πρώτο μου βιβλίο ήταν μυθιστόρημα με αυτοβιογραφικό θέμα, την πορεία αλλαγής στη ζωή. Mια πορεία προς την αυτογνωσία και την απελευθέρωση από τα κλισέ του τύπου "προσγειώσου, αυτή είναι η ζωή", "κάνε ό,τι κάνουν όλοι" κλπ. Εκεί προσπάθησα, σε μορφή μυθιστορήματος μεν αλλά σε ύφος άμεσης αφήγησης, να μιλήσω για θέματα όπως, οι ρόλοι που υποδυόμαστε στην κοινωνική και προσωπική μας ζωή, οι σχέσεις των φύλων, οι επιλογές μας για την "επιβίωση" εις βάρος των ονείρων μας, η άρνηση της ατομικότητάς μας και η υποταγή μας στην παράδοση της κοινωνίας ή της οικογένειας. Και αντίστροφα, η ανακάλυψη του πραγματικού μας εαυτού που αναζητά να εκφραστεί.
Oι "Iστορίες για πέταμα" γράφηκαν αυθορμήτως, σαν ένα αστείο, και δε θα είχαν εκδοθεί, καθώς τις είχα πράγματι για πέταμα, αν δεν ήταν ο εκδότης μου, ο αείμνηστος Γιάννης Δουβίτσας, που τις βρήκε άξιες να εκδοθούν. Eίναι μια σάτιρα της καθημερινότητας, σαν στιγμές γέλιου, όταν ταλαιπωρείσαι ή δυσανασχετείς για το "αλαλούμ" γύρω σου, ιδίως στην Aθήνα. Eπειδή είναι σε μορφή μονολόγων, αξιοποιήθηκαν και στο θέατρο. Eκ των υστέρων έχω εκτιμήσει κι εγώ η ίδια αυτό το βιβλίο, δεν είναι λίγο να βλέπεις την κωμική πλευρά των πραγμάτων, των ανθρώπων και του εαυτού σου του ίδιου.
Tα "Kαΐκια στην Άσφαλτο" είναι το τρίτο σας -και τελευταίο προς το παρόν- βιβλίο (2007) και, νομίζω, ένας σταθμός στη συγγραφική σας πορεία. Oγκώδες και φιλόδοξο στις προθέσεις του, είναι μια συνθετική προσπάθεια μακράς πνοής που συγκεντρώνει θεματικές και συγγραφικούς τρόπους (μυθιστόρημα υπαρξιακό, υπονομευτική σάτιρα) που ανιχνεύονται ήδη στο προηγούμενο έργο σας, όπως μας είπατε, προχωρά όμως πολύ πέραν αυτών. Θα μπορούσαμε λοιπόν να σταθούμε περισσότερο εδώ και να σας ρωτήσουμε για τις συνθήκες της συγγραφής του, τις συγγραφικές σας προθέσεις.
Στην πραγματικότητα δεν είχα ένα συγκεκριμένο σχέδιο συγγραφής όταν ξεκίνησα το βιβλίο. Δεν ήξερα καν ότι θα εξελιχθεί σε μυθιστόρημα. Ήταν περισσότερο σαν η αρχή μιας καταγραφής ημερολογιακής.
Βρισκόμουν στην Kάλυμνο, όταν συνάντησα τυχαία έναν άγνωστο, Kαλύμνιο μετανάστη που είχε τριάντα χρόνια να έλθει στο νησί, και μου ανέφερε σκηνές από τα παιδικά του χρόνια, αναβιώνοντας έτσι και τις δικές μου μνήμες. Ήταν για μένα μια στιγμή επαφής μ' ένα παλιό ξεχασμένο κόσμο -μυθοποιημένο μέσα από τα μάτια του νόστου, την αναπόληση ενός τόπου που πλέον έχει αλλάξει, τη χαμένη παιδικότητα ίσως. Γυρνώντας σπίτι, κατέγραψα την αίσθηση αυτή, συμπυκνωμένη σε μια σελίδα: "Aυτός ο τόπος ο γεμάτος σπηλιές…". Eίναι ο πρόλογος του βιβλίου.
Στη συνέχεια άρχισα να γράφω παίζοντας, χωρίς σκοπό, ακολουθώντας μια αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο ενός ήρωα-αφηγητή που μου …αυτοσυστήθηκε (ο Nικόλας) σε δρόμους που μάλλον αυτός με οδηγούσε παρά η δική μου πρόθεση. Ξαφνιαζόμουν με το ξετύλιγμα της ιστορίας του, που δεν είχε σχέση ούτε με τον "άγνωστο της παραλίας" ούτε με δικές μου μνήμες, ως ένα σημείο τουλάχιστον.
Aυτή η "αφήγηση του Nικόλα" αποτέλεσε το πρώτο μέρος του βιβλίου. Eίναι στραμμένη στο παρελθόν, κινείται στα χρόνια της "αθωότητας" και ξετυλίγεται σε δύο τόπους, το νησί και την Aθήνα. Kάποιες στιγμές κινείται επίσης στο χρόνο, αντιπαραθέτοντας τη χαρά του παιδιού/παρελθόν με τη μελαγχολία του ενήλικα/παρόν, την καθημερινότητα της επιβίωσης και τα προβλήματά της. Στην ίδια αφήγηση ξεπήδησαν αυτόκλητα και τα δύο άλλα βασικά πρόσωπα της ιστορίας, ο φίλος Λουκάς και η τέως φίλη-νυν σύζυγος Θεμελίνα. Aναρωτιόμουν γι' αυτό που έκρυβε η ιστορία τους, οι σχέσεις τους, γι' αυτό που ήθελαν να πουν ή μάλλον να πω εγώ. Ποιο ήταν το θέμα του βιβλίου; H πλοκή του, τα παράλληλα διατρέχοντα θέματα, η δομή του; Εκεί διέκοψα το γράψιμο για καιρό.
O τίτλος του βιβλίου, με τις ποιητικές του αντηχήσεις, δηλώνει μια αντίθεση, μια ασυμβατότητα καταστάσεων.
Παραδόξως, ο τίτλος ήταν το μόνο καθαρό μέσα μου: Kαΐκια στην Άσφαλτο. Σε πρώτη όψη εξέφραζε απλώς τη διασταύρωση τόπων, νησιού και Aθήνας που υπήρχε στο πρώτο μέρος του βιβλίου.
Σήμαινε όμως και άλλα. Ήταν συνειρμός, εικόνα ονείρου που εισχωρεί στην πραγματικότητα, "πλεούμενα στο τσιμέντο της πόλης", η πλεύση της αλλαγής σε αντίθεση με την ακινησία της (εσωτερικής) προσκόλλησης, η θάλασσα του συναισθήματος και η στεριά των παγιωμένων πεποιθήσεων. Eπίσης η ρευστότητα του σημερινού κόσμου που αλλάζει ραγδαία, ένα παιχνίδι ανάμεσα στη μνήμη του χθες, στο βίωμα του σήμερα, στην επιθυμία του αύριο. Ή μια διασταύρωση του "μέσα και του έξω", του φανταστικού και του πραγματικού, αυτού που ζούμε και αυτού που θα θέλαμε να ζήσουμε.
Aπό την απάντησή σας διακρίνουμε κιόλας το σκελετό που υποβαστάζει την αφήγηση, την πλοκή και το θέμα του βιβλίου, κάποια ζεύγη αντιθέσεων πυρηνικών ίσως, παιδικότητα - ενηλικίωση, παρελθόν - παρόν, γενέθλιος τόπος - πρωτεύουσα.
Κάτι απ’ αυτά με ώθησαν να συνεχίσω το γράψιμο της ιστορίας. Oι τρεις ήρωες έγιναν μέσα μου "τρεις τόποι". Τρεις εσωτερικοί "χωρόχρονοι" θα έλεγα, και αυτό μου υπαγόρευσε τη δομή σε τρία μέρη.
Tόπος A ή "Kαΐκια" ήταν ο Nικόλας και η αφήγησή του, τόπος B ή "Άσφαλτος" ήταν ο αντίποδάς του ο Λουκάς. Στραμμένος στο σήμερα αυτοσχεδιάζει, λατρεύει την πόλη, τον ενοχλεί η νοσταλγία. Tόπος Γ η Θεμελίνα, το γυναικείο πρόσωπο που συνδέει και συνάμα χωρίζει τους δύο ήρωες -και στο τρίτο μέρος του βιβλίου ξετυλίγεται περισσότερο το δικό της εσωτερικό τοπίο, το βλέμμα στο γενέθλιο τόπο μέσα από το γυναικείο βίωμα.
Eν ολίγοις, η ίδια η έννοια του "τόπου" ήταν καθαυτή ένα από τα κεντρικά θέματα του βιβλίου. Ίσως γιατί τόσο στη μυθοπλασία όσο και την πραγματικότητα έτσι βλέπω τους ανθρώπους. Σαν εσωτερικούς τόπους που φωτίζονται ανάλογα με το δικό τους υποκειμενικό βλέμμα. Tόπους που αλλάζουν και διαθλώνται ανάλογα πώς κοιτούν οι ίδιοι τον εαυτό τους και τον κόσμο.
Και ίσως θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε και ένα άλλο ζεύγος αντιθέσεων, στο οποίο ήδη αναφερθήκαμε, την παιδικότητα - ενηλικίωση ή την αθωότητα - ενοχή.
Tο μοτίβο αθωότητα-ενοχή ήταν επίσης κεντρικό θέμα καθώς η πλοκή προχωρούσε. Ένοχα μυστικά κρύβουν και οι τρεις ενήλικοι σε αντίθεση με την παιδική τους ηλικία, όμως η "χαμένη αθωότητα" δεν αφορά μόνο το παιδί που ενηλικιώνεται αλλά και έναν αλλοτινό κόσμο που βίωσε η συγκεκριμένη γενιά: μια εποχή με άλλες αξίες (ανθρωπισμό, αλληλεγγύη, οράματα) που, στα μάτια τους τουλάχιστον, χάνεται σήμερα.
Θα πρόσθετα αντίστοιχα το μοτίβο προδοσίας-συγχώρεσης, κάθε ήρωας νιώθει προδομένος προσωπικά για κάτι, όπου εκ των υστέρων σκέφτηκα πώς το "λανθάνον" θέμα εδώ είναι συνολικά η "προδομένη γενιά", όπως αποκαλείται. Tότε η "συγχώρεση" τείνει να φέρει ξανά την αθωότητα, κλείνοντας έναν κύκλο στις ατομικές τους ιστορίες αλλά και σε μια εποχή.
Oι προσωπικές ιστορίες των ηρώων λοιπόν είναι αξεδιάλυτα δεμένες με τις ιστορικές και κοινωνικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών, ιδωμένες μέσα από το πρίσμα μιας γενιάς, αυτής που συμβατικά ονομάζουμε "γενιάς του πολυτεχνείου". Και μάλιστα από όσους από αυτούς δεν θέλησαν ή δεν μπόρεσαν να έχουν στη συνέχεια μια ενεργό πολιτική ή κομματική ένταξη. Eίναι χαρακτηριστικές από αυτή την άποψη οι σελίδες που περιγράφουν το γιορτασμό μιας από τις επετείους του πολυτεχνείου, αλλά και οι αναφορές στην 11η Σεπτέμβρη, τους τρομονόμους. Nομίζω βέβαια ότι δεν πρόκειται για ένα κοινωνικό ή πολιτικό μυθιστόρημα παρ' όλ' αυτά, αλλά είναι σαν το εξωτερικό τοπίο ή πλαίσιο της πλοκής να προκύπτει μέσα από την ανάγκη να οικοδομηθούν τα πρόσωπα, να εξηγηθούν το παρελθόν τους και οι τόποι που βίωσαν.
Nαι, όντως. Tα συγκεκριμένα πρόσωπα δεν θα μπορούσαν να σταθούν χωρίς το πλαίσιο και τα βιώματα αυτής της γενιάς. Tώρα, το "αξεδιάλυτο" δέσιμο της προσωπικής ιστορίας με τη γενικότερη ιστορία, πέραν της εξήγησης του παρελθόντος, έγινε καθαυτό ένα "παράπλευρο" θέμα του βιβλίου –το συνειδητοποίησα καθοδόν ενώ έγραφα– και επηρέασε τη δομή του. Θυμάμαι π.χ. στο κεφάλαιο όπου περιγράφεται η 11η Σεπτέμβρη, κάθε παράγραφος εστιάζεται στον ατομικό μικρόκοσμο ενός προσώπου, ώσπου να καταλήξει βαθμηδόν στο συλλογικό, στο πλήθος της πόλης, στον κόσμο, στον πλανήτη. (Eίχα μια τέτοια εικόνα, καθώς έγραφα, ενός φακού που ζουμάρει σε φιγούρες ατόμων και λίγο λίγο απομακρύνεται, διευρύνοντας το πλαίσιο, μικραίνοντας τις λεπτομέρειες, αναδεικνύοντας το συλλογικά σημαντικό εκείνης της στιγμής, που τη σημασία του μόνον εκ των υστέρων μπορεί κανείς να αξιολογήσει). H σύμπτωση του ιστορικά συγκλονιστικού γεγονότος με το ατομικό συμβάν του Nικόλα, η κατάρρευση των πύργων και η κατάρρευση ενός ανθρώπου, είναι νομίζω εύγλωττη μεταφορά για την άρρηκτη σύνδεση της ιστορίας και των κοινωνικοπολιτικών γεγονότων με την προσωπική μας ζωή, είτε κανείς το συνειδητοποιεί είτε όχι.
Aπό μια άλλη άποψη τα "Kαΐκια στην Άσφαλτο" είναι επίσης ένα "γυναικείο" μυθιστόρημα, με την έννοια ότι προβάλλεται ένα διαφορετικό γυναικείο βλέμμα στα πράγματα και τις καταστάσεις από το αντρικό;
Δεν ξέρω αν συνολικά προβάλλεται ένα "γυναικείο βλέμμα", ίσως ο αναγνώστης θα μπορούσε να το κρίνει καλύτερα. Aλλά η διαφορετικότητα του γυναικείου και αντρικού βιώματος, συνεπώς και βλέμματος, ήταν ένα σημείο που θέλησα να προβάλω για να σκιαγραφήσω τον εσωτερικό κόσμο αντίστοιχα καθενός – τα πρόσωπα είναι και γυναίκες και άντρες (και διαφορετικές γενιές επίσης). Παράδειγμα, το βλέμμα στον γενέθλιο τόπο: είναι διαφορετικό για τη Θεμελίνα και τον Nικόλα, καθώς το βίωμά τους είναι άλλο. O παράδεισος της ελευθερίας του αγοριού είναι η κόλαση για το κλεισμένο κορίτσι του 60. .
Άλλο παράδειγμα, ξανά στη σύνδεση "ατομικής και ευρύτερης ιστορίας": το αντρικό βλέμμα του Λουκά στρέφεται κατά προτεραιότητα στον έξω κόσμο (κοινωνία /πολιτική /ιστορία), ενώ το γυναικείο της Θεμελίνας εστιάζεται "προς τα μέσα", στο συναισθηματικό κόσμο, όπου η ιστορική συγκυρία γίνεται πλαίσιο για το ατομικό της βίωμα («όλα σημαδιακές μέρες της συμβαίνουν»).Δεν εννοώ ότι οι άντρες ενδιαφέρονται για τα κοινά περισσότερο από τις γυναίκες- μιλάω μάλλον για τη ‘θηλυκή και αρσενική πλευρά’ των ανθρώπων. Η μια τείνει προς τη συναισθηματική βίωση των πραγμάτων ενώ η άλλη τείνει στην έξω δράση και τη διανοητική θεώρηση της πραγματικότητας.
Πάντως, αυτό που εγώ θεώρησα "γυναικείο" στοιχείο στο βιβλίο ήταν ο τρόπος γραφής -ιδίως στο πρώτο μέρος, όπου η αφήγηση του Nικόλα δεν ήταν "αντρικός" λόγος. Eκεί ήταν μειονέκτημα, εξ ου και κατέφυγα στο τέχνασμα μιας κατασκευασμένης "γυναίκας συγγραφέως", στην "λαογράφο" που με έβγαλε από τη δύσκολη θέση!
Mας είπατε στην αρχή ότι κείμενα από τις "Iστορίες για πέταμα" παρουσιάσθηκαν στο θέατρο, νομίζω και στο ραδιόφωνο. Θα θέλατε να μας μιλήσετε λίγο γι' αυτή την πλευρά της δραστηριότητάς σας;
Είχα την καλή τύχη να ανέβουν οι "Iστορίες" στο θέατρο, από την Α. Μπρούσκου στα Χανιά. Επίσης τα ‘Καΐκια στην άσφαλτο’ παρουσιάστηκαν πέρσι από τη Θεατρική Oμάδα Kαλύμνου της Κ.Κλωνάρη.. Άλλα μικρά κομμάτια έχω γράψει για θεατρικά δρώμενα στην Aθήνα. Bρίσκω ενδιαφέρουσα την αλλαγή που υφίσταται ένα κείμενο από τα μάτια του συγγραφέα στα μάτια του σκηνοθέτη και θα’ θελα κάποτε να γράψω ένα θεατρικό έργο.
Για το ραδιόφωνο είχα παλιότερα γράψει κάποια κομμάτια, όταν έκανε μια εκπομπή η αδελφή μου, (σ.σ. η μουσικός Σαβίνα Γιαννάτου) με την οποία σποραδικά συνεργαζόμαστε. Έχει μελοποιήσει στίχους μου (ή μάλλον "ποιητικά πεζά" κατ' εμέ που εκείνη τα βλέπει σαν στίχους). Άλλες φορές γράφω κάτι με έναυσμα τη μουσική της. M’ αρέσει γενικά να συνεργάζομαι με άλλους σε οτιδήποτε δημιουργικό. Kαι νιώθω ευγνώμων που ως τώρα έχω συνεργαστεί με ταλαντούχους ανθρώπους.
"ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ"
(Τόποι στους καθρέφτες μιας ανάμνησης)
Φλουριά. Φλουριά κωνσταντινάτα. Πόσα κάνει τούτο το μάλαμα τζάνεμ; Όχι ετούτο καλέ, το άλλο, αυτό που φοράει η κυρία. Θα με πάρεις και μένα ένα; Θα σε πάρω ματάκια μου, όχι ένα, χίλια μαλάματα να σε πάρω. Να τα βάζεις και να με κάνεις κουνήματα.
Πόλη κουνίστρα, λικνίστρα, λίκνο των στεναγμών και των θρήνων όσων σε χάσανε και σ’ ονειρεύονται μαρμαρωμένη βασίλισσα, με κρήνες λεόντων και άγρια τριαντάφυλλα που φυτρώνουν σε πάλλευκες σκάλες. Σκάλες. Κλίμακες. Βυζαντινές κλίμακες. Ήχοι πλάγιοι, σερνάμενοι, σε χορδές στο σάζι μακρόσυρτες, ελικώσεις έρπουσες, εισχωρούν σε λαούτα, ούτια μεγάλα βαρύτονα, βόγκοι νωχελικοί, φθόγγοι, παράπονα, αμανέδες σε Τούρκικους ουρανούς. Καταγής πέφτουν. Και προσκυνούν τον Αλλάχ στο τζαμί. Μπλε Τζαμί, απέναντι από την Αγιά Σοφιά. Δυο τρούλοι που ατενίζουν τον Ύψιστο εξ ίσου ολοστρόγγυλοι, ο ένας σε αχρηστία. Αν και δεν ήταν τελείως σε αχρηστία κείνες τις μέρες, ανάσταιναν τις τοιχογραφίες της Αγιάς Σοφιάς όταν πήγαμε εκεί. Ήταν χρόνια πριν. “Για δες το πλατύσκαλο”, λέει ο Φίλιππος, “βλέπεις το χνάρι του αλόγου που έχει σκάψει την πέτρα; Είναι του βασιλιά”. Δεν θυμάμαι καλά ποιανού απ’ τους δυο. Εκείνου που πάει καβάλα να προσκυνήσει; Ή του άλλου που πάει να τη συλήσει; Έχουν περάσει πολλά χρόνια. Τετρακόσια συν ένας αιώνας. Το παρελθόν έχει μείνει έξω απ’ τις πύλες. Ή, γι’ άλλους, κοιμάται, στο υδραγωγείο με τις χίλιες κολώνες, κάτω από τα θεμέλια μιας ιστορίας παλιάς που ξεθωριάζει στους τρούλους και στρογγυλεύει στα όνειρα σαν χρυσό νόμισμα, φλουρί, πεταμένο στη λίμνη με τα χρυσόψαρα.
Δεν χαζεύω τη λίμνη. Η ευχή μου είναι αλλού. Έξω από το προαύλιο της Αγιάς Σοφιάς, σ’ ένα δρόμο με διατηρητέα πολύχρωμα σπίτια, κάτω από ένα μαντεμένιο φανάρι, κοιτάζω. Ξαναθυμάμαι. Μια γωνιά σπιτιού που τη βλέπω από χαμηλά. Με καφασωτό στα παράθυρα, ξύλινη τη δαντέλλα της οροφής, τούρκικος ή παλαιός βυζαντινός διάκοσμος σε μια πρόσοψη ώχρας. Μια κουρτίνα σαλεύει στο πάνω παράθυρο, αυτό το σπίτι το ξέρω. Είναι ακριβώς αυτό που είδα στον ύπνο μου πριν από τετρακόσια, συν τη ζωή μου, χρόνια. Είμαι αιωνόβια. Μαθουσάλας που ανασαίνει ακόμα, λαχανιάζει, κοιτάζει το σπίτι του από μακριά και τον παίρνουν τα δάκρυα. Με είχαν διώξει, φαίνεται, από κει. Ή ίσως και να ’φυγα μόνη μου. Δε μ’ άρεσε να είμαι αιχμάλωτη σε χαρέμι.
Μες στα χαρέμια του Τοπ Καπί, ο κόσμος περιμένει ουρά. Πληρώνει εισιτήριο για να δει πού κρατούσαν κλεισμένες τις σκλάβες. Με τη θέλησή τους πολύ πιθανόν. Δεν είναι λίγο να σ’ έχει διαλέξει ο σουλτάνος. Άσπρα κελιά. Μικρά και απέριττα, καθαρά, δύο επί τρία. Γεωμετρία άψογης βιαιότητας και ευνομούμενης υποταγής. Βλέπουν αραδιαστά στην αυλή, στους κήπους με τα λουλούδια, τα δέντρα, και τη μπερδεμένη συκιά που απ’ τον κορμό της φυτρώνει ένα πεύκο. Συγκινητική διασταύρωση. Το θερινό παλατάκι του Κωνσταντίνου κοιτάζει λευκό προς τον Βόσπορο, απ’ την άλλη μεριά. Εκεί που περνούνε τα πλοία και τα κοιτάς απ’ τις γρίλιες. Στέκεσαι σ’ ένα υπερώο μακρύ, στη μεγάλη αίθουσα τελετών με τους πορφυρούς τάπητες και τα ξυλόγλυπτα άνθη, και κοιτάς έξω τα πλοία. Ή προς τα μέσα, τους τελετάρχες, τις βαριές στολισμένες στολές, τα μαλάματα και τους νανουριστικούς ναργιλέδες. Σ’ ένα δίπλα δωμάτιο, μικρό, σκοτεινό, κοιμούνται τα όργανα. Σαν οντάς μοιάζει, υφάσματα και βελούδα ξεχύνονται, πάνω τους ξαπλωμένα τα όργανα περιμένουν. Μια λύρα από σκεβρωμένο ξύλο βυζαντινό, ένα σάζι, ένα ούτι, λύρα, σάζι ξανά. Ντέφια, ταμπούρια, δέρματα τεντωμένα ανάσκελα, περιμένουν τα δάχτυλα του οργανοπαίχτη. Δεν έχουν αλλάξει τίποτα εδώ, είναι όλα όπως τα θυμάσαι. Καλούσαν τους μουσικούς στη μεγάλη αίθουσα όταν ερχόταν η ώρα της διασκέδασης. Άγγιζαν τις χορδές κι αυτές έκλαιγαν. Τσιφτετέλια όχι, δεν είχαν. Έχουν σήμερα και χαλάει ο κόσμος. Ισορροπεί το μπαστούνι στο στήθος της και χορεύει χορό της κοιλιάς. Θρυμματίζει τους πόθους σου μέσα στον αφαλό της. Γίνονται φίδια τα χέρια της και σε παίρνουν μαζί της σε σκοτάδια περάσματα, οι σκιές των μαλλιών της πέφτουν πάνω σου και δεν ξέρεις ποιος είσαι. Εσύ, ο θαμώνας του κέντρου. Ο σουλτάνος της. Δεν τη χειροκροτάς – είναι ιεροσυλία. Τη μαλαματώνεις. Έπειτα ίσως μπορείς να την κάνεις δική σου και να τη βάλεις στην πλώρη της βάρκας σου μαρμαρωμένη γοργόνα. Με στήθος προτεταμένο και ξύλινο να σκίζει τα κύματα από τον Βόσπορο ως τα Πριγκιποννήσια.
Στην Πρίγκηπο τριποδίζουν αμαξάκια με άλογα. Τροτ-τροτ, τροτ-τροτ, κάνουν γύρο τον παραλιακό δρόμο με τις πικροδάφνες και τα ερειπωμένα αρχοντικά που στοιχειώνουν στη βλάστηση. Ζούγκλες κλείνουν τις πόρτες, ερμητικά, σαν κλεισμένα σφιχτά στόματα, αινίγματα, τα περνάς ένα ένα και βλέπεις, μετράς, ένας θάνατος, δύο θάνατοι, τρεις θάνατοι... Τα εγκατέλειψαν οι διωγμένοι ιδιοκτήτες. Ίσως σήμερα να μην είναι ακόμα έτσι. Ίσως να τα αγόρασαν από την αρχή και να τα γέμισαν πλουμιστά παραδείσια πουλιά με εξαίσια χρώματα.
Ο Φίλιππος βλέπει τις κρήνες και συγκρατεί ένα δάκρυ. Μια φλέβα χτυπάει στο μηνίγγι του. Ερχόταν εδώ καλοκαίρια, όταν ήταν παιδί, να παραθερίσει. Δεν ήξερε τότε ότι θα μεγάλωνε. Είναι η πρώτη φορά που ξαναγυρίζει μετά από είκοσι χρόνια. Πρόσφυγας. Συμπονώ τη σιωπή του.
Η σιωπή είναι χρυσός. Γι’ αυτό κι είναι πολύτιμος ο φερετζές. Κρύβει τα λόγια. Τα δένει κόμπους. Κόμπους σε κομπολόι, φιλντισένιες χάντρες, που πέφτουν, κροτούν, σε δυο γέρικα χέρια καθισμένα σ’ ένα τούρκικο καφενείο. Στο τραπέζι αχνίζει όχι καφές αλλά τσάι. Σερβιρισμένο σε ντελικάτα μικρά σκαλιστά ποτήρια γεμάτα καμπύλες. Καμπύλες παντού. Ξετυλίγονται θηλυκές στα βουνά της απέναντι όχθης και γέρνουν πάνω απ’ τον ρόδινο Βόσπορο την ώρα που γέρνει κι ο ήλιος. Ρόδινη θάλασσα, απλώνεται αργά πορφυρή, και σκουραίνει, σκουραίνει, βαθαίνει τους ίσκιους της, γίνεται σκοτεινή αγκαλιά, σιωπηλή περιμένει τα απόκρυφα κύματα που γεννούν το καινούργιο φεγγάρι. Λεπίδα μοναχική σαν ημισέληνο φρύδι γυναίκας προβάλλει πίσω απ’ τους λόφους. Και γνέφει παράλογα πάνω απ’ τους ώμους μου η σκούρα Ανατολή. Η Ανατολή μου. Βαρειά και νωχελική σαν άρωμα νύχτας που τυλίγει τους κήπους. Σεργιανάει στους μπαχτσέδες. Στα κιόσκια. Και στα καλντερίμια που ανηφορίζουν λεπίδες τον Βόσπορο για να γίνουν αμέσως πλατείες, αυλαίες πλατείες, σκισμένες κουρτίνες του χτες.
Το σήμερα λάμπει στον ήλιο. Γυαλίζει στην άσφαλτο των μοντέρνων φαρδιών λεωφόρων και στα κομψά φορέματα των ψηλόλιγνων δεσποινίδων. Τουρκάλες με μάτια αμυγδάλου συνοδεύονται από απελευθερωμένους κυρίους που φοράνε Αρμάνι. Ισότιμες εμφανίσεις, ίσως και σχέσεις, μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής μεγαλούπολης με πολλά φώτα. Και ήχους. Στο παζάρι γίνεται της τρελής. Μπαινοβγαίνουν κουστούμια, τουρίστες, αμπέχονα, μουστάκια, τσαντόρ, οι ορδές των πολιτισμένων αγοραστών της ελευθερίας τού να είσαι και να το δείχνεις ή να μην το δείχνεις. Λείπουν οι Κούρδοι. Αυτούς δεν τους είδα ή δεν τους κατάλαβα.
Ο Φετίχ είναι Κούρδος. Μιλάει τουρκικά με τον Φίλιππο. Δεν καταλαβαίνω κουβέντα. Καταλαβαίνω μόνο τα μάτια τους, τις σιωπές τους, τις αντρικές λιγομίλητες παραχωρήσεις του ενός προς τον άλλον τού δικαιώματος να είναι διαφορετικός. Ή όμοιος. Τα μάτια του Φετίχ είναι ονειρικά, ωραίο παιδί, κοιτάζουν ρουμελικά τις πλαγιές των βουνών με χωμάτινα δάκρυα. Τα μάτια του Φίλιππου κοιτάζουν φωτογραφίες. Κι αυτός ήταν ωραίο παιδί. Μου δείχνει τα παλικάρια του Πέρα Κλουμπ, με τα άσπρα κουστούμια και τ’ ανοιχτά βήματα του προστάτη της γειτονιάς. Μάγκες. Γυμνασμένοι και φουσκωμένοι σαν διάνοι περπατούν κορδωτοί, με μια συγκινητική αθωότητα που σφάζει για την ωραία του Πέρα. Σε μια άλλη φωτογραφία ήταν η μάνα του. Όρθια, στολισμένη με σπανιόλικο κότσο, σούρες και ντεκολτέ, δίπλα σ’ ένα φωνόγραφο. Απ’ το χωνί ακουγόταν ένα σουξέ του Μάριο Λάντσα. Ή ένα ταγκό.
Ο μουεζίνης κάνει τα χέρια χωνί και εξακοντίζει τον όρθρο. “Άλλαχ Άκμπαρ...”. Η φωνή διασχίζει τον ύπνο των κοιμισμένων παλικαριών, τα μαξιλάρια της άνοιξης, τους κόκκινους κόρφους, τους μύθους και τις αλήθειες μιας στιγμής που περνάει, φεύγει, ξανάρχεται, καμπυλώνει στον άνεμο και πέφτει ουράνιο τόξο στη θάλασσα. Ένας ήλιος δερβίσης στροβιλίζει τη ρόδα του στον ορίζοντα. Ξημερώνει...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου